Tổng thống Putin ngày 14/8 bất ngờ đề xuất đàm phán một hiệp ước vũ khí hạt nhân mới với Mỹ, một ngày trước hội nghị thượng đỉnh với Tổng thống Donald Trump tại Alaska.

Cuộc chiến ở Ukraine đã đẩy quan hệ Nga – Mỹ vào tình trạng đối đầu căng thẳng nhất kể từ Chiến tranh Lạnh. Nga có kho vũ khí hạt nhân lớn nhất thế giới gồm 4.309 đầu đạn, trong khi Mỹ sở hữu 3.700 đầu đạn, theo Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ (FAS).

Hiệp ước New START, ký năm 2010 và gia hạn năm 2021, là “sợi dây cuối cùng” ngăn chặn một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân giữa hai siêu cường. Hiệp ước giới hạn mỗi bên ở mức 1.550 đầu đạn chiến lược và 700 tên lửa hoặc máy bay ném bom tầm xa. Năm 2023, Nga tuyên bố đình chỉ tham gia nhưng vẫn tuân thủ giới hạn về đầu đạn. Hiệp ước sẽ hết hạn vào ngày 5/2/2026.

Tổng thống Putin đưa ra lời kêu gọi có thể nhằm giảm áp lực từ ông Trump, người đang thúc đẩy một lệnh ngừng bắn ở Ukraine. Ông chủ Nhà Trắng nhiều lần cảnh báo về “hậu quả nghiêm trọng” nếu Nga không hợp tác, trong khi ông Putin kiên quyết từ chối yêu cầu ngừng bắn ngay lập tức của Kiev, nhấn mạnh Ukraine là một phần của các vấn đề an ninh rộng lớn hơn.

Theo chuyên gia Mark Trevelyan của Reuters, đề xuất hiệp ước hạt nhân mới giúp ông Putin khắc họa mình là một lãnh đạo có trách nhiệm với hòa bình toàn cầu, qua đó “đánh lạc hướng” khỏi áp lực trong vấn đề Ukraine. Động thái này có thể giúp ông Putin tránh các lệnh trừng phạt mới từ Mỹ, đặc biệt đối với xuất khẩu dầu mỏ – nguồn thu chính của Nga, bằng cách thể hiện thiện chí hợp tác.

Lợi thế hạt nhân là yếu tố cốt lõi trong chiến lược của Nga. Với kho vũ khí hạt nhân vượt trội, Nga có thể đàm phán ngang hàng với Mỹ dù nước này đang đối mặt sự suy yếu về kinh tế và lực lượng quân sự thông thường (lực lượng phi hạt nhân).

Sahil Shah, chuyên gia từ Mạng lưới Lãnh đạo châu Âu (ELN) và Dmitry Stefanovich từ Viện Kinh tế Thế giới và Quan hệ Quốc tế Primakov ở Moskva, cho rằng việc đề cập đến vũ khí hạt nhân là lời nhắc nhở của ông Putin về sức mạnh và tầm ảnh hưởng của Nga trên thế giới.

Nga đã sửa đổi Học thuyết hạt nhân vào tháng 11/2024, cho phép sử dụng vũ khí hạt nhân để đáp trả các cuộc tấn công từ các quốc gia không sở hữu hạt nhân nhưng được hỗ trợ bởi một cường quốc hạt nhân. Lời đề nghị của ông Putin dường như là cách để vừa răn đe vừa mở đường đối thoại.

Điều này còn gửi thông điệp mạnh mẽ đến công chúng trong nước, nơi ông Putin củng cố hình ảnh một nhà lãnh đạo quyết đoán trước các thách thức kinh tế từ lệnh trừng phạt.

Việc hiệp ước New START sắp hết hạn vào tháng 2/2026 là yếu tố then chốt thúc đẩy tuyên bố của ông Putin, theo Independent. Nếu không được gia hạn hoặc thay thế, cả Nga và Mỹ có thể vượt qua giới hạn hiện tại, dẫn đến cuộc chạy đua vũ trang nguy hiểm.

Pavel Podvig, giám đốc Dự án Lực lượng Hạt nhân Nga, cảnh báo rằng sự vắng bóng của một hiệp ước kiểm soát sẽ làm gia tăng bất ổn chiến lược, buộc cả hai bên phải chuẩn bị cho những kịch bản tồi tệ nhất.

Giới chuyên gia cho rằng Tổng thống Putin nhận thức được rõ vấn đề, muốn tận dụng thời điểm này để định hình một thỏa thuận mới “có lợi cho Nga” như đưa vào các điều khoản hạn chế hệ thống phòng thủ tên lửa của Mỹ – một vấn đề mà Moskva từ lâu coi là mối đe dọa.

Tuy nhiên, nhà phân tích Podvig nhấn mạnh rằng bất kỳ hiệp ước mới nào cũng cần giải quyết cả các vũ khí hạt nhân chiến thuật (loại đầu đạn cỡ nhỏ), vốn không được New START kiểm soát, để đảm bảo sự cân bằng thực sự.

Đề xuất của ông Putin cũng phản ánh nỗ lực giảm căng thẳng hạt nhân đang leo thang. Gần đây, Tổng thống Trump ra lệnh đưa hai tàu ngầm hạt nhân tiến gần Nga, đáp trả tuyên bố từ Phó chủ tịch Hội đồng An ninh Nga Dmitry Medvedev.

Cùng với đó, kế hoạch của Mỹ nhằm triển khai các tên lửa SM-6, Tomahawk và siêu thanh tại Đức từ năm 2026 làm Nga lo ngại, khiến Moskva mới đây tuyên bố dỡ bỏ các giới hạn tự áp đặt về triển khai tên lửa tầm trung (INF).

Theo Global News, việc Tổng thống Putin ca ngợi nỗ lực của người đồng cấp Trump trong giải quyết xung đột tại Ukraine và gợi nhắc về một hiệp ước hạt nhân mới có thể mở đường cho quan hệ song phương tốt hơn, bao gồm hợp tác kinh tế.

William Alberque từ Trung tâm Stimson cho rằng dù Học thuyết hạt nhân mới của Nga cho thấy sự cứng rắn, lời đề nghị của ông Putin vẫn là dấu hiệu muốn duy trì mức độ ổn định chiến lược với Mỹ.

Tuy nhiên, các nhà phân tích trên trang Politico nhận định rằng việc đàm phán một hiệp ước thay thế New START có thể mất nhiều năm, dựa trên lịch sử phức tạp của các cuộc thương lượng Nga – Mỹ. Việc Nga từ chối các cuộc thanh tra của Mỹ trong khuôn khổ New START kể từ năm 2023 cũng làm dấy lên nghi ngờ về sự chân thành của Moskva.

Theo Vnexpress.