Giữa tháng 8, bà Hạnh 80 tuổi, cùng các cựu sinh viên khoa Hóa tuổi 77-82, quay trở lại trường Đại học Tổng hợp, nay là Đại học Quốc gia Hà Nội, để họp lớp. Các cụ tóc bạc phơ, có người chống gậy, có người cần dìu đi lại vẫn đến gặp gỡ bạn bè xưa, giao lưu, hồi tưởng những năm tháng tuổi trẻ.

Bà Hạnh kể lớp Hóa khóa 9 của trường Đại học Tổng hợp Hà Nội có hơn 80 sinh viên, cùng học tập và trưởng thành trong giai đoạn rất khó khăn. Trải qua chiến tranh, có thời điểm phải đi sơ tán, nhưng ai cũng trưởng thành, làm trong ngành giáo dục, công an, y tế. Văn hóa họp lớp được các ông bà duy trì mấy chục năm nay, song mỗi năm lại vơi dần do có người đã mất, một số sức khỏe không cho phép.

Những năm 60, thời điểm bà Hạnh vừa tốt nghiệp đại học, tuổi thọ trung bình của người Việt khoảng 45. Năm 2024, Tổng cục Thống kê công bố con số này lên 74,7 tuổi, cao hơn so với tuổi thọ trung bình của thế giới hơn 2 tuổi. Như vậy, sau hơn 60 năm, người Việt Nam tăng khoảng 30 năm tuổi thọ.

Trước đây, chiến tranh, nạn đói, dịch bệnh, khó tiếp cận y tế, tỷ lệ trẻ em tử vong dưới 1 tuổi ở mức cao, kéo tuổi thọ trung bình của người Việt xuống thấp. Điển hình, tỷ suất chết thô (tỷ suất chết tính cho toàn bộ dân số) ở giai đoạn (1960-1965) là 21%, năm 2024 xuống 5,6%. Khi chiến tranh qua đi, điều kiện sống, đời sống xã hội ngày càng tốt hơn, người dân quan tâm đến sức khỏe nhiều hơn. Đặc biệt, sự tiến bộ không ngừng của y học, khả năng tiếp cận y tế dễ dàng hơn và công tác chăm sóc sức khỏe được đẩy mạnh cũng thúc đẩy tuổi thọ tăng lên.

Số liệu thống kê cũng cho thấy phụ nữ Việt Nam sống lâu hơn đàn ông trung bình khoảng 5 năm. Năm 2024, tuổi thọ của phụ nữ trung bình 77,3 tuổi, trong khi nam giới 72,3 tuổi. Tuổi thọ có sự chênh lệch giữa các vùng địa lý. Ở Tây Nguyên, vùng trung du miền núi phía Bắc trung bình 72-72,8 tuổi; còn khu vực Đông Nam Bộ, đồng bằng sông Hồng hay đồng bằng sông Cửu Long, tuổi trung bình cao hơn, ở 75,7-76,5.

Một số địa phương như TP HCM, Hà Nội, Đà Nẵng, tuổi thọ trung bình của người dân trên 76. Đây là những nơi kinh tế phát triển, khả năng tiếp cận dịch vụ y tế chất lượng cao thuận lợi, người dân thành thị thường chủ động khám sức khỏe định kỳ để phát hiện, điều trị bệnh sớm. Trong khi đó, địa phương có tuổi thọ trung bình ở mức thấp là Lai Châu, Kon Tum, Điện Biên… là những nơi mức sống thấp hơn, điều kiện tiếp cận y tế không bằng vùng miền khác. Chưa kể, một số nơi vùng miền núi, vùng sâu xa vẫn còn những phong tục, tập quán tác động xấu đến sức khỏe người lớn và trẻ em, góp phần tăng tỷ lệ tử vong, giảm tuổi thọ.

Sống lâu nhưng không khỏe

GS.TS. Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và Các vấn đề xã hội, Đại học Kinh tế quốc dân – một chuyên gia kỳ cựu nghiên cứu về dân số, nhìn nhận so với thế giới tuổi thọ trung bình của dân số Việt Nam cao hơn nhưng tuổi thọ khỏe mạnh lại thấp hơn. Năm 2019, người nam 60 tuổi ở Việt Nam bình quân sống thêm được 12,9 năm khỏe mạnh và nữ là 16,4 năm, trong khi tương ứng của thế giới là 14,8 và 16,6 năm.

Rất nhiều người cao tuổi sống chung với nhiều bệnh nền. Nghiên cứu cho thấy 48,5% người cao tuổi bị viêm khớp, đau dây thần kinh hoặc thấp khớp; gần 41% bị tăng huyết áp; 37,5% đau nhức cơ thể thường xuyên; 30,3% đau lưng mạn tính; 18,8% bị bệnh về tiêu hóa… Nhiều người cao tuổi có lối sống hại sức khỏe như lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá thuốc lào.

Có nhiều yếu tố dẫn đến số năm sống với bệnh tật của người dân Việt Nam ở mức cao. Ngoài dinh dưỡng, lối sống chưa hợp lý và môi trường ô nhiễm, còn có thực trạng tăng bệnh không lây nhiễm trong đó phổ biến là tim mạch, ung thư và đái tháo đường.

Tổng cục Thống kê dự báo đến năm 2030, Việt Nam sẽ có 17,2 triệu người cao tuổi và năm 2049 số người cao tuổi lên đến gần 27 triệu. Ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Dân số, Bộ Y tế, nói rằng đến năm 2038, nghĩa là chỉ còn 14-15 năm nữa, cứ 5 người Việt sẽ có một người trên 60 tuổi, tương ứng tỷ lệ người cao tuổi khi đó là 20%.

Phần lớn người cao tuổi sống với con do văn hóa truyền thống Việt Nam là “trẻ cậy cha, già cậy con”, gia đình “tam, tứ đại đồng đường”, nhưng tỷ lệ này giảm nhanh. Năm 2009, tỷ lệ người cao tuổi ở riêng (sống một mình hoặc chỉ sống với vợ/chồng) là 18% đã tăng lên 27% năm 2019. Xu hướng này đồng nghĩa với việc người già sống cùng con cháu giảm nhanh. Như vậy, việc “tự cung, tự cấp chăm sóc người già” sẽ ngày càng khó khăn do thiếu nhân lực gia đình.

Trước những thách thức về dân số như trên, các chuyên gia cho rằng cần cập nhật những thay đổi mới trong hệ thống chăm sóc sức khỏe người cao tuổi như hệ thống chăm sóc dài hạn, hỗ trợ toàn diện, cải thiện chất lượng sống. Xây dựng khung chương trình đào tạo bác sĩ chuyên ngành lão khoa, phát triển nhân lực trẻ tại Việt Nam.

TS.BS Nguyễn Trung Anh, Giám đốc Bệnh viện Lão khoa Trung, còn cho rằng ngành y tế cần phát triển nhân lực chuyên sâu trong lĩnh vực lão khoa và các chuyên ngành liên quan trong việc dự phòng, điều trị và chăm sóc các bệnh nền như sa sút trí tuệ, Parkinson, các bệnh lý tim mạch – chuyển hóa, can thiệp mạch vành và giảm đau, bệnh cơ xương khớp, hô hấp…

Mới đây, Bộ Y tế đề xuất cấp học bổng, hỗ trợ học phí với người học chuyên ngành lão khoa nhằm phát triển nguồn nhân lực chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. Để ứng phó già hóa dân số, Bộ cũng đề xuất một số chính sách như mua thẻ bảo hiểm y tế (BHYT) cho người cao tuổi chưa có thẻ được ngân sách nhà nước đóng. Hiện cả nước còn khoảng 5% người cao tuổi chưa có thẻ BHYT.

Với bà Hạnh, dù sống cùng con cái, song bà cho rằng “không dựa dẫm vào ai” bởi bản thân có lương hưu, có BHYT. Ngoài ra, bà chủ động giữ gìn sức khỏe, ăn hợp lý giảm muối, mỡ và đường. Bà tập luyện thường xuyên để cơ thể lưu thông máu, tinh thần luôn vui vẻ, dùng thêm thuốc bổ để bù đắp thiếu hụt các chất trong cơ thể. Bà cũng uống thuốc và tái khám đúng hẹn, không tự ý bỏ thuốc.

“Tôi mong muốn có thể tham gia họp lớp, gặp lại bạn bè thêm nhiều năm nữa, để tuổi già cùng nhau sống vui khỏe có ích”, bà Hạnh nói.

Theo Vnexpress.